Train je kijkspieren

Geen enkele generatie voor ons beschikte over zoveel middelen om niet te hoeven zien. We kijken op kleine schermpjes -zelfs als we ons voortbewegen- en missen zo al het moois om ons heen. Een monotone stem wijst ons de weg zodat we onszelf niet hoeven te oriënteren. Flikkerende schermen in woonkamers schotelen vooral voor hoe anderen iets zien. En als we iets ontdekken dat we nog niet kennen weet Google binnen een seconde hoe het heet.

Wat zie je als je naar de afbeelding hierboven kijkt? Kijk eens goed? Denk je dat je het weet? Kijk dan nog eens.

Ik zal het verklappen, maar grote kans dat het je nog steeds niets zegt: het is Polycephalomyces Tomentosus. Een slijmschimmel. Mooi heh! Deze foto is van Alison Pollack. De Russische geologe Valeriya Zvereva nam ook wonderschone foto’s van deze futiele, ogenschijnlijk onopvallende maar zeer nuttige onderdelen van onze grote wereld.

In dit artikel wil ik een goed woordje doen voor het kijken met aandacht. En met een open blik. Omdat het je vertraagt in een wereld die jou toch wel weer inhaalt. Omdat het een fijn zen-achtig gevoel geeft om je ergens lang op te focussen zodat de wereld eromheen vervaagt. Omdat het je uit je hoofd haalt en de zorgen van alledag even laat vergeten. Het kweekt begrip. Dat en nog zoveel meer goede redenen, maar vooral: je ziet hoe mooi de wereld ook kan zijn. 

Beginner’s mind

De sleutel van het kijken met aandacht en een open blik ligt in het uitschakelen van je interpretatie, je oordeel. Je kijkt… en probeert het betekenis geven aan wat je ziet zo lang mogelijk uit te stellen. Probeer maar eens naar iets te kijken zonder er een etiket op te plakken. Of er iets van te vinden. Dat betekent kijken als een kind. In verwondering. Alsof je het voor het eerst ziet. 

Zo kwam ik de peuleschil uit de potpourri van de Ikea per toeval tegen. Ik zag het zakje in de schappen met een rare, gekrulde vorm daarin en toen kon ik niet meer stoppen met kijken. Ik heb 10 zakjes gekocht (terwijl ik niet van potpourri houd) en uiteindelijk vele schilderijen gemaakt met die onooglijke peuleschil als inspiratiebron.

De  beginner’s mind  is een term uit het zenboeddhisme. In deze staat van zijn bekijk je het leven met een frisse blik. In plaats van te denken: ZO is het, vraag je je af: HOE is het? Deze onbevangenheid opent je voor nieuwe, ongekende mogelijkheden. Als je weer nieuwsgierig wordt, wachten je verrassingen en komt nieuwe inspiratie naar boven.

Hoe werkt dat: kijken met aandacht?

Met aandacht kijken betekent dat je helemaal in het HIER en NU bent. Dat is een fijn gevoel in deze hectische tijden. Je kijkt naar een boom vanuit nieuwsgierigheid. Je stelt niet de vraag ‘wat voor boom is het?’ (want het antwoord is weer een etiket en nodigt niet uit tot verder kijken), maar bijvoorbeeld: ‘hoeveel kleuren kan ik in de bladeren ontdekken?’, ‘hoe ziet de schors er van dichtbij uit en hoe zou ik deze omschrijven?’ en ‘hoe ziet een blad er van dichtbij uit en zou ik deze kunnen tekenen als ik em niet meer zou zien?’. Dan ben je echt je blik aan het trainen.   

Om je kijkspieren soepel te houden is het goed om veel te oefenen. Ga eens in je eentje naar het museum en bekijk in elke zaal maar één schilderij dat je aanspreekt heel goed. Neem daar echt de tijd voor en stel jezelf verschillende vragen over de kleuren die je ziet, hoe de verf opgebracht is, of je zou kunnen bedenken hoe de schilder zich voelde toen hij het maakte, welk gevoel het bij jezelf oproept… Probeer geen oordelen te hebben over het schilderij: probeer met een open blik -verwonderd- te kijken en je zult verbaasd zijn hoeveel je gaat zien. 

Train je kijkspieren

De beste manier om je ‘beginners’ mind’ te trainen is door te gaan tekenen. Bij het tekenen naar de waarneming (iets tekenen dat daadwerkelijk voor je staat) is het nodig om goed te kijken om zo vertrouwd te raken met je voorwerp. Bij het kijken volgt je hand met je potlood of pen je blik op zo’n manier dat de lijnen op het papier gelijkenis gaan vertonen met het object dat voor je staat.

Zelfs de doorgewinterde ‘Ik kan niet tekenen!’ roeper kan leren kijken. En dus leren tekenen. Die twee zijn onlosmakelijk aan elkaar verbonden. Iedereen die een cirkel kan tekenen, is er motorisch toe in staat, maar het verschil tussen een beginnende en een ervaren tekenaar zit em in de manier waarop ze kijken. De ervaren tekenaar tekent wat ie ZIET en de beginnende tekenaar tekent wat ie DENKT dat ie ziet. Je kan de zie-tekenaars makkelijk herkennen: ze kijken 80 % van de tijd naar hun onderwerp en 20 % van de tijd op hun papier. Ze zijn stil en in diepe concentratie bezig. Bij de denk-tekenaars is het andersom. Ze kijken vooral op hun papier en nauwelijks naar het onderwerp. Daarbij zijn opmerkingen als ‘het wordt niks’, ‘dit is fout’ niet van de lucht. Omdat ze in hun hoofd zitten en vergeten echt te kijken blijven ze aan de oppervlakte hangen. Een zie-tekenaar duikt in het diepe, verliest zichzelf in het onderwerp. In het kijken.

Blik Opener 

De makkelijkste manier om dit zie-tekenen een keertje uit te proberen is met de korte cursus Blik Opener. Voor minder dan een tientje krijg je 10 korte tekenopdrachten die je elk in een kwartiertje kunt doen. Met elke opdracht krijg je weer een andere bril waardoor je naar je onderwerp kijkt. Zo krijg je handige tools om steeds beter te leren kijken en dus steeds beter te tekenen. Als je dan aan het einde van de cursus je eerste en laatste tekening naast elkaar legt zie je echt dat je beter geworden bent, want je bent beter gaan kijken, met meer aandacht. En met een open blik.

Ik heb nog vijf mooie blik-openers en verwonder-tips voor je:

Kunstenaars laten ons anders kijken naar de wereld. Een mooi voorbeeld vind ik het werk van Ai Weiwei. Hij liet 100 miljoen (!) zonnepitten van keramiek maken. Met de hand. Het resultaat is verbluffend.

Abonneer je op Paradijsvogels Magazine voor een ‘dagelijkse portie verwondering over de schoonheid van het leven’. Bijvoorbeeld deze betoverende film van een lichtgevend bos.

Volg een gratis Anders Kijken zesdaagse bij Else Kramer. Elke dag een leuke foto opdracht in je mail die je gewoon met je smartphone kunt doen. Met fotografie kun je echt goed oefenen met kijken als tekenen je nog een stap te ver is. 

In dit AD artikel worden de beste online musea van de wereld genoemd. Neem een kijkje in het Uffici in Florence of maak een virtuele vlucht naar Amerika en ontdek de gigantische collectie van het Guggenheim.  Gewoon vanaf je bank!

En last but not least (hier kan ik me dagen mee vermaken) Google Arts and Culture. Kies je interactieve ervaring en browse zo door kunstwerken op basis van je lievelingskleur, doe een audiotour of zoom in op je favoriete kunstwerken.

Veel kijkplezier gewenst!

Sasja Bork www.schilder.school